گفتاردرمانی چیست؟

یکی از ارزنده ترین توانایی هایی که انسان در طی تکاملش کسب کرده توانایی ارتباط از طریق گفتار است بدون اینکه آگاهی نسبت به چگونگی درک یا تولید این فرایند بسیار پیچیده داشته باشد. بدون شک این توانایی یکی از ضروری ترین نیاز های زندگی است به طوری که بروز هر گونه مشکل در این توانایی می تواند منجر به ناتوانی ها و محدودیت هایی در زندگی فردی و اجتماعی شود. تصور کنید از کسی درخواستی دارید و می دانید که چه می خواهید بگویید ولی نمی دانید چگونه باید بگویید (شبیه اینکه از شما بخواهند به زبان نا آشنایی صحبت کنید) . یا تصور کنیدهر بار هنگام صحبت کردن به طور نا خواسته عضلاتتان سفت شده و نفستان گیر کند و نتوانید راحت و روان صحبت کنید؛ و بسیاری از مشکلات دیگر که از بدو تولد تا سنین کهنسالی می توانند به نحوی ارتباط را با مشکل مواجه کنند. اگر شاهد چنین مشکلاتی بودیم چاره چیست؟ گفتار درمانی علمی است که به طور تخصصی به این مشکلات می پردازد و در طول سالیان متمادی پیشرفت های چشمگیری در زمینه ی شناسایی، ارزیابی و درمان چنین اختلالاتی داشته و دارد. متخصصان گفتار درمانی در طول تحصیل با فیزیولوژی و آناتومی اندامهای گفتاری و همچنین مباحث زبانشناسی و روانشناسی آشنا می شوند و در نتیجه می توانند از جوانب مختلف اختلالات مربوطه را بررسی کرده و راهکار متناسب با آن را ارائه دهند. تعاریف •گفتار درمانی (speech therapy) : رشته ای از علوم توانبخشی که به بررسی، ارزیابی و درمان انواع اختلالات گفتار و زبان می پردازد. •گفتار(speech): قسمتی‌ از زبان‌ است‌ که‌ در آن‌ برای‌ انتقال‌ افکار و مفاهیم‌ به‌ دیگران‌ از صداها، ترکیب‌ منظم‌ و با قاعده‌ آنها استفاده‌ می‌کنیم‌. •زبان‌ (language): عبارت‌ است‌ از وسیله‌ای‌ که‌ باعث‌ انتقال‌ افکار و مفاهیم‌ به‌ دیگران‌ می‌شود مانند: صحبت‌ کردن‌، نوشتن‌، اشارات‌، پانتومیم‌ و… •صدا (voice): عبارت‌ است‌ از ارتعاش‌ هوا در نتیجه ی ارتعاش تارهای‌ صوتی‌ که وسیله ای است برای انتقال گفتار. •تار های صوتی (vocal cords): وسیله‌ای‌ برای‌ ایجاد صداهای‌ لازم‌ در گفتار، بدون‌ استفاده‌ از ارتعاش‌ تارهای‌ صوتی‌ حرف‌ زدن‌ انسان‌ به‌ نجوا تبدیل‌ می‌شود. حیطه های مورد مداخله : به طور کلی علم گفتار درمانی به انواع اختلالات ارتباطی از جمله اختلالات گفتار و زبان می پردازد که در ادامه به توضیح هر کدام می پردازیم همچنین یکی دیگر از حیطه های مورد مداخله اختلال در بلع می باشد. •تاخیر در گفتار و زبان (delayed speech and language) افرادی دارای این مشکل هستند که به دلایل مختلف ازقبیل ناشنوایی- عقب ماندگی ذهنی – فلج مغزی دیرتر از حد طبیعی شروع به صحبت می کنند و گفتاروزبانشان درحدسنشان نمی باشد •اختلالات روانی گفتار (speech fluency disorders) اختلالاتی که گفتار فرد را از حالت روان و عادی خارج می کند، افرادای که لکنت زبان وپریده گویی دارند جزءاین گروه هستند: 1.لکنت (stuttering ) زمانی اتفاقی می افتد که درروند طبیعی گفتار وقفه های غیر طبیعی وناگهانی بواسطه تکرار و بازگویی، کشیده گویی (طولانی ادا کردن صدا ها)، میا نپرانی (صداهای اضافی بین کلمات) گیر (قفل) ورفتارها ی وابسته ایجاد می شود. 2.پریده گویی (cluttering): زمانی اتفاق می افتد که میزان تکلم دچاراشکال شود و گفتارفرد بیش از حد سریع باشد و فرد نتواند به صورت منسجم و روان صحبت کند. •اختلالات صوت (voice disorders) زمانی اختلال صوتی وجود دارد که کیفیت، زیروبمی، بلندی و انعطاف پذیری صوت فردی متفاوت ازصوت افراد، جنس، سن، گروه وفرهنگ مشابه وی باشد. وجود یاعدم وجوداختلال صوت ومیزان آن نسبت به قضاوت شنونده متفاوت است. بنابراین کودکان، والدین، بزرگسالان و آسیب شناسان گفتار و زبان وجود یا عدم وجود اختلال را بر طبق نیازها و زمینه خود تعیین می کنند. الف ) طبقه بندی اختلالات صوت بر اساس علت شناسی (etiology) 1- عضوی: در نتیجه ی مستقیم تغییرات عضوی و بیماری های مجرای صداسازی هستند. ۲- عملکردی: در نتیجه ی استفاده ی نادرست از ساز و کار صداسازی هستند. ۳- عصب شناختی: در اثر اختلال در سیستم عصبی مرکزی یا محیطی ایجاد می شوند. ب) علائم اختلالات صوت شامل مواردزیراست: ۱-گرفتگی صوت ۲- نفس آلودگی صدا ۳- خستگی صوتی ۴- کاهش دامنه آواسازی ۵- بی صدایی ۶- قطع زیروبمی ۷- صدای زیرنامناسب ۷- آواسازی توام باتلاش وکوشش ۸ – لرزش •زبان پریشی (aphasia) نوعی اختلال زبانی که به علل مختلف از جمله: سکته مغزی، تومر، ضربه مغزی و … می تواند ایجاد شود و در نتیجه به فرایند های درک و یا بیان زبان آسیب وارد می کند. انواع زبان پریشی (آفازی): ۱- آفازی ورنیکه ۲- آفازی بروکا ۳- آفازی انتقالی ۴- آفازی ترانس کورتیکال حسی۵- آفازی گلوبال ۶- آفازی ترنس کوتیکال حرکتی ۷-آفازی آنومی ۸-آفازی ترنس کورتیکال مختلط براساس نوع آفازی ممکن است این علائم دیده شود: پارافازیا – اختلال تکرار – اختلال درخواندن ونوشتن – اختلال دردرک وبیان – اختلال درنامیدن •اختلالات تشدید (resonance disorder) تشدید زیر مجموعه کیفیت صوت است در اختلالات تشدید دراثر اختلال در عمکرددریچه کامی- حلقی به علل مختلف فرایند تشدید به درستی انجام نمی شود و به عبارت دیگر توازن خیشومی – دهانی بهم خورده است. انواع اختلالات تشدیدعبارتند از ۱- خیشومی شدگی بیش ازحد : تشدید بیش ازحد هوا درحفره بینی که ممکن است همراه با خروج هوا ازبینی باشد یا نباشد.دراین حالت ممکن است برای جلوگیری از خروج هوا درپرده های بینی حرکات انقباضی دیده شود. ۲- خیشومی کمتراز حد: تشدید صداهای خیشومی درحفره بینی یا صورت نمیگیرد یا بسیار کم است. ۳- مختلط: به علت اتصال حفره های بینی وانسداد درقسمت خلف یا قدام بینی هردوحالت خیشوم شدگی وجود دارد. •اختلالات تولید (articulation disorders) یا تلفظ صداها : اختلالات تولیدی مشخصا ً بیش از هر نوع عارضه گفتاری وقت وتوجه آسیب شناسان گفتار را به خود مشغول میکند و تقریبا ۸۰ درصد موارد اختلالات گفتاری را تشکیل میدهد. اینگونه افراد درتولیدو بیان همخوانها (صامت) و واکه ها (مصوت) مشکل دارند وبه صورت های زیر بیان می شوند: ۱-حذف: یعنی یکی ازهم خوانها را حذف میکنند. (خس به جای خرس) ۲-خرابگویی : دراین نوع خطا گوینده به جای صدای هدف یک صدا ی غیرمشخص تولید می کند.(صدای “ث” عربی در سلام) ۳-افزودن: دراین حالت یک صدا یا هجا ی نابجا را وارد واژه یا هجای اصلی می نماید (قوه ری به جای قوری) ۴-جانشینی : دراین گونه خطاها گویند یک صدای استانداردبه غلط جانشین صدای هدف می کند. (تتاب به جای کتاب) • اختلالات یادگیری (learning disablities) یا خواندن و نوشتن اختلالی که در آن علی رغم وجود هوش طبیعی عملکرد زبان نوشتاری، خواندن و یا ریاضیات به طور قابل توجهی کمتر از حد مورد انتظار برای فرد است. که جنبه ی خواندن و نوشتن جزء حیطه ی مورد مداخله ی گفتار درمانی است و اصلاح دیگر آن نارساخوانی (dyslexia) نام دارد. •اختلالات بلع (swallowing disorders) اختلال در انتقال طبیعی لقمه ی غذایی از حفره ی دهان به معده که می توانند به دلایل متعددی از جمه: سکته مغزی، ضعف عضلانی، ضربه ی مغزی، بیماری های عصبی – عضلانی و … ایجاد شود تاریخچه ی گفتاردرمانی •در جهان : در سال ۱۹۱۰گفتاردرمانی در سیستم مدرسه ای ایالات آمریکا (شیکاگو-دیترویت ونیویورک)تأسیس شد و در سال ۱۹۱۳یک روانکاو (بلانتون) اولین کلینیک گفتاردرمانی را در دانشگاه ویسکونزین راه اندازی کرد پس از آن در سال ۱۹۲۴ اولین برنامه آموزش دانشگاهی در رشته آسیب شناسی گفتار در دانشگاه IOVA ایجاد شد در ادامه درسال ۱۹۲۵جامعه ای تحت عنوان جامعه مطالعه ی اختلالات گفتاری آمریکا تأسیس شد که بالاخره درسال ۱۹۷۸نام آن به انجمن گفتار –زبان و شنوایی آمریکا ASHA تغییر یافت. •در ایران : در سال ۱۳۵۲ همزمان با تأسیس مدرسه عالی توانبخشی، آموزش رسمی گفتار درمانی در ایران آغاز شد، که بعد از انقلاب اسلامی تحت نظر دانشگاه علوم پزشکی ایران قرار گرفت. در سال ۱۳۷۲ دانشگاههای علوم پزشکی تهران، علوم بهزیستی و توانبخشی و علوم پزشکی سمنان به پذیرش دانشجویان گفتار درمانی پرداختند. در سال ۱۳۷۴ انجمن گفتار درمانی تاسیس شد و رسما فعالیت خود را در زمینه های علمی وصنفی آغاز کرد و در همان سال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز به پذیرش دانشجو در این رشته پرداخت. در حال حاضر بیش از ده دانشگاه در این رشته اقدام به پذیرش دانشجو می کنند. در سال ۱۳۸۲ ، استقلال حرفه ای فارغ التحصیلان گفتار درمانی رسما پذیرفته شد و امکان تاسیس دفاتر گفتار درمانی به صورت خصوصی فراهم شد. پیش از این فارغ التحصیلان این رشته فقط می توانستند در مراکز دولتی شامل بیمارستانها ، درمانگاهها ، مراکز مختلف بهزیستی ، مدارس استثنایی و نیز به صورت ویزیت بیماران در منزل مشغول به کار شوند. از سال ۱۳۸۳ راه اندازی مقطع کارشناسی ارشد نیز مورد موافقت وزارت بهداشت قرار گرفت و از مهرماه سال ۱۳۸۵ در این مقطع نیز دانشجو پذیرفته شد و در نهایت از سال ۱۳۸۷ مقطع دکتری تخصصی (Phd) در دانشگاههای علوم پزشکی ایران و تهران راه اندازی شد. چارت دروس •دانلود چارت درسی دوره ی کارشناسی گفتار درمانی •دانلود چارت درسی دوره ی کارشناسی ارشد گفتار درمانی •دانلود چارت درسی دوره ی دکترای تخصصی گفتار درمانی رشته های مشابه در خارج از کشور •اختلالات ارتباطی (Communication Disorders) در آمریکا، انگلیس، استرالیا و آلمان •اختلالات گفتار، زبان و شنوایی (Speech Language and Hearing Disorders) در آمریکا، استرالیا و کانادا. •آسیب شناسی گفتار و زبان (Speech and Language Pathology) در آمریکا، استرالیا، کانادا و سایر دانشگاههای معتبر جهان اهداف گفتار درمانی •—کمک به افرادی که اختلالات تلفظی دارند •—کمک به بیمارانی که اختلال در صوت یا حنجره دارند •—کمک به بیمارانی که بدلیل آسیب مغزی زبان پریش شده اند •—یاری به ناشنوایان برای برقراری ارتباط کلامی •—کمک به طیف گسترده ای از عقب ماندگان ذهنی و سایر کودکانی که به هر دلیلی در اکتساب گفتار و زبان مشکل دارند •کمک به افرادی که در عمل بلع مشکل دارند •راهنمایی و ارائه ی راهکار به افرادی که دچار لکنت یا سایر اختلالات روانی گفتار هستند •—توصیه و مشاوره به افراد جامعه برای پیشگیری از اختلالات ذکر شده فرصت های شغلی گفتار درمانی فارغ التحصیلان این رشته می توانند در مراکز زیر مشغول به کار شوند: •—بیمارستان ها •—مراکز نگهداری سالمندان ومعلولین •—درمانگاههای سرپایی •—درمان در منزل •—کودکستان های روزانه •—مدارس تلفیقی •—مدارس عادی شرایط و ضوابط تاسیس دفتر کار •محلی برای ایجاد دفتر کار •حدلقل مدرک کارشناسی گفتار درمانی •مجوز فعالیت •حداقل۵ سال سابقه اشتغال به کار تمام وقت (برای تاسیس دفتر در تهران و کرج) •حداقل ۳سال سابقه اشتغال به کار تمام وقت (برای سایر شهرها و شهرستان ها) تعرفه ها ی گفتار درمانی تعرفه های درمانی بخش خصوصی سال ۹۳ در جلسه ی مورخ ۱۳۹۳/۲/۲۴ به تصویب هیئت محترم وزیران رسید. در این مصوبه که متن کامل آن در اینجا قابل مشاهده و دانلود است، تعرفه ی خدمات تشخیصی درمانی بخش خصوصی برای Phd پروانه دار ۱۶۵۰۰۰، کارشناس ارشد پروانه دار ۱۴۰۰۰۰ و کارشناس پروانه دار ۱۲۵۰۰۰ ریال می باشد. لازم به ذکر است که در این مصوبه از حداقل زمان ویزیت گروه پروانه دار ذکری به میان نیامده؛ در حالی که این مدت برای پزشکان عمومی حداقل ۱۵ دقیقه و برای پزشکان متخصص ۲۰دقیقه تعیین شده است. متن کامل مصوبات هیات وزیران در سایت وزارت بهداشت به نشانی www.behdasht.gov.ir در بخش معاونت درمان، قسمت تعرفه خدمات پزشکی ونظام پرداخت قابل دریافت است.